Fazla çalışma yapan işçinin haklarından biri fazla çalışma ücretidir. Fazla çalışma karşılığında esas olan fazla çalışma ücretinin ödenmesidir. Diğer yandan işçinin talebine bağlı olarak, fazla çalışma karşılığı serbest zaman kullanımı da mümkündür.

Serbest zaman, işçinin fazla çalışma veya fazla sürelerle çalışma ücretini almadan ve çalışma yapmadan geçen süre olarak ifade edilebilir.

4857 sayılı İş Kanunu uyarınca haftalık normal çalışma süresi en fazla 45 saattir. İşçi ve işveren karşılıklı anlaşarak veya işyeri uygulamasına bağlı olarak haftalık çalışma süresi 45 saatin altında belirlenebilir.

Örneğin, bir işyerinde normal çalışma süresinin 40 saat olarak belirlenmesinde bir engel bulunmamaktadır. Diğer yandan bu husus işyerinde kısmi süreli çalışma yapıldığını ifade etmez. Dolayısıyla ilgili işyerinde tam süreli çalışma haftalık 40 saat olarak belirlenmiş sayılacaktır.

Fazla çalışma olgusu, haftalık 45 saati aşan hallerde gündeme gelmektedir.

Bir yıl içinde en fazla 270 saat fazla çalışma yapılabilmektedir. 270 saati geçen fazla çalışma mümkün olmadığından denkleştirme veya fazla çalışma uygulamalarına dahil edilmesi mümkün olmayacaktır.

Örneğin, işyerinde çalışma süresi 45 saat olarak belirlendiğinde, haftalık 45 saati aşması ve bu çalışmaların yasak çalışma olmaması halinde fazla çalışma yapılmış olacaktır. İşçinin ilgili haftada 50 saat çalışma yapması durumunda 5 saatlik fazla çalışma yapılmış olacaktır.

Ek olarak, işyerinde haftalık normal çalışma süresi 40 saat olarak belirlendiğinde, haftalık 50 saat çalışma yapan işçi; 40 saat ile 45 saat arasında fazla sürelerle çalışma, 45 saat ile 50 saat arasında fazla çalışma yapmış olacaktır.

Her bir saat fazla çalışma karşılığında verilecek ücret, normal çalışma ücretinin saat başına düşen miktarının %50 yükseltilmesiyle ödenmelidir.

Buna karşın, fazla sürelerle çalışmalarda, her bir saat fazla sürelerle çalışma için verilecek ücret, normal çalışma ücretinin saat başına düşen miktarının %25 yükseltilmesiyle ödenmelidir.

Fazla çalışma veya fazla sürelerle çalışma yapan işçi isterse, bu çalışmalar karşılığı zamlı ücret yerine;

* Fazla çalıştığı her saat karşılığında 1 saat 30 dakikayı,

* Fazla sürelerle çalıştığı her saat karşılığında 1 saat 15 dakikayı,

serbest zaman olarak kullanabilir.

İş Kanunu'nun 41'inci maddesinde hüküm altına alınan husus, işçinin talebine bağlıdır. Dolayısıyla işçi serbest zaman talep ederse serbest zaman kullanmalı, talep etmemesi halinde fazla çalışma veya fazla sürelerle çalışma ücreti ödenmelidir.

İşçi tarafından hak edilen serbest zaman; 6 ay içerisinde, çalışma süreleri içinde ve normal ücretinden herhangi bir kesinti yapılmadan işveren tarafından kullandırılmalıdır.

Örneğin, 5 saat fazla çalışma yapan işçi eğer talep ederse 7 saat 30 dakika serbest zaman kullanabilir. İşçi 5 saat fazla süreler çalışma yaptıysa talep etmesi halinde 6 saat 15 dakika serbest zaman kullanabilecektir.

İşçinin talep etmesi halinde, 6 aylık sürede serbest zaman kullandırılmaması, 4857 sayılı İş Kanunu'nun 102/c maddesi uyarınca idari para cezasını gündeme getirecektir. 2025 yılı için bu tutar, serbest zaman kullandırılmayan her işçi için 3.837 TL'dir.