İşçi ile işveren arasında iş sözleşmesi yapılırken karşılıklı olarak deneme süresine ihtiyaç duyulabilir.

İşveren tarafından deneme süresine ihtiyaç duyulmasının sebeplerini, işçinin çalışma sisteminin işyerine uygunluğunu değerlendirmesi, işçinin bilgisi, yetkinlikleri, çalışkanlığı konusunda bilgi sahibi olmak istemesi gibi unsurlar oluşturabilir.

Bu sebepler işçi açısından ise işyerindeki çalışma koşullarını, işyeri kültürü ve yapılan işin kendisine uygunluğunu anlayabilmesi olarak ifade edilebilir.

Deneme süreli iş sözleşmesi, 4857 sayılı İş Kanunu'nun 15. maddesinde şu şekilde hüküm altına alınmıştır:

"Taraflarca iş sözleşmesine bir deneme kaydı konulduğunda, bunun süresi en çok iki ay olabilir. Ancak deneme süresi toplu iş sözleşmeleriyle dört aya kadar uzatılabilir.

Deneme süresi içinde taraflar iş sözleşmesini bildirim süresine gerek olmaksızın ve tazminatsız feshedebilir. İşçinin çalıştığı günler için ücret ve diğer hakları saklıdır."

İlgili hüküm uyarınca deneme süresi en fazla iki ay olabilecektir.

Buna karşın toplu iş sözleşmesi olan işyerlerinde deneme süresinin toplu iş sözleşmesi hükmüne dayanarak dört aya kadar uygulanabilmesi mümkündür.

Deneme süresinde olan işçinin Sosyal Güvenlik Kurumuna işe giriş bildiriminin yapılması zorunluluktur. Diğer bir deyişle deneme süresinde de işçi sigortalı yapılır ve tüm yasal haklardan faydalanır.

Deneme süresi içinde kalmak kaydıyla işçi veya işveren İş Kanunu'nun 17. maddesinde hüküm altına alınan ihbar sürelerine uymadan ve feshe bağlı tazminatlar gündeme gelmeden iş sözleşmesini bitirebilirler.

Bu durum Yargıtay kararlarında da deneme süresi içinde işçi veya işvereni, iş sözleşmesini bildirim süresine gerek olmadan ve tazminatsız şekilde feshedebileceği ifade edilmektedir (Yargıtay 9. HD. 02.07.2018 gün, 2017/3173 E, 2018/14254 K.).

Bu kapsamda işçi ile işveren arasında imzalanan iş sözleşmesinde esas olan deneme süresinin yazılı olarak hüküm altına alınmasıdır.

Deneme süresine ilişkin hükmün sözleşmede yer almadığı durumlarda, deneme süresinden söz edilmemektedir. İşçinin işe giriş esnasında ne kadar süre ile deneme süresinde olduğunu bilmesi önemlidir.

İş sözleşmesinde deneme süresine ilişkin hüküm yer almıyorsa, iş ilişkisinin kurulduğu iki ay içerisinde fesih yapılsa dahi bahse konu fesih deneme süresi içerisinde yapılacak fesih gibi değerlendirilemeyecektir.

Dolayısıyla iş sözleşmesi altı aydan az sürmüş olan işçi için, 2 haftalık ihbar süresi gündeme gelecektir.

İhbar süresine uymayan tarafın ihbar tazminatı ödemesi gerekliliği göz önüne alındığında, işçi ve işverenin iş ilişkisini kurarken deneme süresi yazılı olarak hüküm altına alınmalıdır.

Aksi durumda ihbar süresine uymayan tarafa işçi de olsa, işveren de olsa ihbar tazminatı ödeme yükümlülüğü doğacaktır.