SGK, kayıt dışılıkla mücadele kapsamında işyerlerine yönelik teftişlerini artırdı. Yasal yükümlülüklere uymayan işverenler ağır para cezalarına çarptırılırken, SGK teşviklerinden de mahrum kalabilir.

Hazine ve Maliye Bakanlığı, özellikle kayıt dışılıkla mücadele için 2024 yılını adeta vergide denetim yılı olacak ve 81 ilin tamamını kapsayacak şekilde denetimlerini artırdı. Aynı şekilde Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı ile SGK da müfettiş ve denetmenlerle ülke genelinde teftişlerini yoğunlaştırdı. SGK, bu sene çok sayıda sosyal güvenlik denetmen yardımcısı istihdam ederek, denetim kadrosunu güçlendirdi. Önümüzdeki yıllarda denetimlerin daha da artırılması bekleniyor.

Hal böyle iken, işverenlerin yasal yükümlülüklere uyması ve bu konuda bilinçli olması büyük ehemmiyet arz ediyor. Aksi takdirde ağır para cezalarıyla karşı karşıya, daha da önemlisi SGK teşviklerinden mahrum kalınması söz konusu olabilir. Ayrıca bazı durumlarda işyerinde işin durdurulması da tutanak altına alınıyor. Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı müfettişleri ile SGK denetim elemanları tarafından yapılan teftişler konusunda işverenlerimizi bilgilendirmek amacıyla bu yazımız kaleme alındı. 

İŞVERENLERİN HATALARI

Uzun yıllar süren SGK başmüfettişlik, bilirkişilik, A sınıfı iş güvenliği uzmanlığı ve binlerce işyeri personeline eğitim tecrübelerimden hareketle işverenlerin en fazla cezalarla karşı karşıya kalmalarının ve mahkeme süreçlerinde davaları kaybetmelerinin nedenleri şunlar: Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı ile SGK uygulamalarına yeterince önem verilmemesi, uygulamaları bilmeyen kişilerin yönlendirmesiyle işlemlerin yürütülmesi, insan kaynakları belge ve dokümantasyonunun işyerinin faaliyet konusu, işin niteliği ve personelin departmanına göre yapılması gerekirken internetten indirilen matbu sözleşme, yönetmelik, yönerge, ibraname ve dokümantasyona göre yürütülmesi.

İşverenlerin yaptığı en büyük hatalardan biri de ÇSGB, SGK, İŞKUR, İş Kanunu, İSG ve KVKK uygulamalarını bütüncül bir şekilde esas alarak insan kaynakları ve muhasebe departmanı işlemlerini yürütmeleri gerekirken, bunlardan sadece birini esas alarak işlem yapmaları. Diğer önemli bir husus da maktu-günlük ücret sistemlerinin özellikleri ve gerekleri dikkate alınmadan ücretlendirme ve bordrolama yapılması. Ayrıca dijital bordrolama ve İK uygulamalarına geçiş süreçlerinde ÇSGB ve SGK uygulamaları ile mahkeme içtihatlarına göre tüm risklerin hesaplanmaması da önemli mevzulardan birini oluşturuyor.

ASGARİ İŞÇİLİK İNCELEMELERİ

SGK denetim elemanları, genel olarak görevleriyle ilgili tüm resmi ve özel gerçek ve tüzel kişiler ile tüm kurum ve kuruluşlara ait her türlü kayıt ve belgeleri incelemek, ilgililerden bilgi istemek ve toplamak, mevzuat gereği tutulması zorunlu bulunan her türlü kayıt ve belgeleri işyerinde veya teftişe elverişli gördüğü bir yerde teftiş etmek ve inceleme yetkilerine sahip. Diğer yandan; 

* Görevleri sırasında gerekli gördükleri kimselerin yazılı ifadelerine başvurma, 

* Görevlerinin yürütülmesi sırasında, sigortalıların hayatına, iş sağlığı ve güvenliğine, dinlenmesine ve çalışmasına uygun olup olmadığının tespitine yönelik olarak işyerleri ve tüm eklentilerini her zaman görme, araştırma ve inceleme,

* İşyerlerindeki iş sağlığı ve iş güvenliğine aykırı durumları saptama ile mevzuatta sayılan çok sayıda diğer kanuni yetkilere sahip bulunuyor.

SGK müfettişleri, çok sayıda farklı denetimler yapıyor. Bu denetimlerden işverenlere yönelik en ağır sonuçlar doğuran yöntem, risk değerlendirme kriterleri kullanılarak kurum verileri üzerindeki çalışmalar sonucunda, SGK’ya yapılan bildirimler bakımından riskli olduğu tespit edilen devamlı işyerlerine yönelik ‘asgari işçilik incelemeleri’dir. Bu denetim yönteminde işverenlerin fatura, özlük dosyaları, İK-muhasebe defter ve belgeleri ile diğer tüm belgeler ayrıntılı olarak teftiş ediliyor. 

SGK’nın diğer denetim elemanları ise sosyal güvenlik denetmenleridir. Denetmenler de çok sayıda farklı denetimler yapıyor. 

İşyerlerine yönelik en etkili denetimler ise fiili ve kaydi kayıt dışılık ile sahtecilik denetimleridir. Bu denetimler neticesinde işverenlere fark matrah üzerinden ilave prim tahakkuk ettiriliyor. Ayrıca ağır idari para cezaları, gecikme zammı ve gecikme cezası uygulanıyor. 

Yanı sıra teşvik/destek iptalleri de söz konusu.

DENETİMLERİN İÇERİĞİ

İşyerlerinde yapılacak teftişte genel amaç, çalışma şartları ve ortamının iyileştirilerek mevzuata uygun hale getirilmesinin sağlanması. Bu bağlamda denetimlerde şunlar amaçlanıyor:

* Çalışan ve işverenleri bilgilendirerek farkındalıklarının artırılması, önleyici denetim ve teftiş yaklaşımının sağlanması,

* Çalışma sürelerinin yasal sınırlara çekilmesi,

* Kayıt dışı ödemelerin kayıt altına alınması, varsa sigortasız çalışmanın önlenmesi, işyerlerinde fiili-kaydi ücret farkının ortadan kaldırılması,

* Varsa yabancı çalışanların çalışma durumlarının kanuna uygun hale getirilmesi, izinsiz yabancı uyruklu işçi çalıştırılmasının engellenmesi,

* Mevzuata aykırılıkların tespit edilmesi durumunda ve/veya kendisine süre verildiği halde verilen süre içinde kendisine bildirilen aykırılıkları gidermeyen işyerine yasal yaptırım uygulanması ve böylece mevzuata uyumlarının sağlanması.

* Ücret, fazla çalışma ücreti, ulusal bayram ve genel tatil günü çalışma ücreti ödemelerinin kontrolü,

* Ücretlerin tam ve zamanında ödenmesinin sağlanması,

* Mevzuatın öngördüğü yasal kayıt ve belgelerin tutulmasının sağlanması,

* İşyerlerinde kadın işçi ile kısmi süreli çalışanların yasaya uygun olarak istihdam edilmeleri ve haklarının korunması, ayrıca varsa özel durumlarının yasalar çerçevesinde dikkate alınmasının sağlanması,

* Gerek teftiş yönteminin gerekse diğer mekanizmaların harekete geçirilmek suretiyle (sektörde faaliyet gösteren işverenlerin meslek örgütleri ve ilgili kamu kurumları ile ortak çalışmalar yapması) sektörün risklerinin en aza indirilmesi, yürütülen program çerçevesinde mevzuatın öngördüğü hususlar ve limitler hakkında sosyal tarafların bilinçlendirilmesi.