Türk vergi sistemi mükelleflerin ödeyecekleri vergi miktarının hesaplanacağı vergi matrahını kendilerinin tespit ederek beyan etmeleri esasına dayanır. Bununla beraber kanun, beyanların doğruluğunun idarece kontrol edilmesi, yoklama yapılması ve denetim elemanlarınca incelenmesi esasını da getirmiştir. Beyanların doğru olmadığı anlaşılırsa vergi dairesi ikmalen veya re’sen cezalı ek tarhiyat yapma yoluna gidecektir. Re’sen tarh edilecek ek vergilerin matrahının belirlenmesinde, Vergi Usul Kanunu hükümlerine göre, vergi denetimine yetkili Vergi Denetim Kurulu müfettişleri ve takdir yetkisine sahip Takdir komisyonları görevlidir. 23 Ağustos 2024 tarihli Nasıl Bir EKONOMİ gazetesinde yayınlanan yazımızda Vergi İnceleme elemanlarının re’sen takdir yetkisi üzerinde durmuştuk. Bu gün yazımızda takdir komisyonları ve yetkileri konusunu ele alacağız.

Takdir komisyonlarının kuruluşu

- Takdir Komisyonu; illerde defterdarın, ilçelerde Mal Müdürü’nün (müstakil vergi dairesi olan ilçelerde ilgili Vergi Dairesi Müdürü’nün) veya bunların tevkil edecekleri memurların başkanlığı altında ilgili vergi dairesinin yetkili iki memuru ile seçilmiş iki üyeden kurulur.

- Arsalara ait asgarî ölçüde birim değer tespitinde takdir komisyonu; belediye başkanı veya tevkil edeceği memurun başkanlığı altında belediyenin yetkili bir memuru ile defterdarın, vergi dairesi başkanlığı bulunan yerlerde ise vergi dairesi başkanının görevlendireceği iki memur, tapu sicil müdürü veya tevkil edeceği bir memur ve ticaret odasınca seçilmiş bir üye (ilgili olduğu arsalara ilişkin takdir komisyonlarına organize sanayi bölgesini temsilen bir üye) ile ilgili mahalle ve köyün muhtarından kurulur.

- Araziye ait asgarî ölçüde birim değer tespitinde takdir komisyonu; valinin başkanlığı altında defterdar, Tarım ve Orman Bakanlığı il müdürü ile il merkezlerindeki ticaret ve ziraat odalarından seçilmiş birer üyeden kurulur.

- Takdir komisyonları daimî veya geçici olurlar. Takdir komisyonlarının kurulacağı yerler ile bu madde uyarınca kurulan komisyonların çalışma usul ve esaslarını belirlemeye Hazine ve Maliye Bakanlığı yetkilidir.

- Daimî komisyon bulunmayan yerlerde takdir işleri geçici komisyonlar tarafından görülür.

 Üyelerin Seçilmesi ve meslek odalarından üye alınması

- Üyeler, tüccarlar için ticaret odasınca, diğer sanat ve meslek erbabı için bunların mensup oldukları mesleki teşekküllerce kendi üyeleri arasından veya hariçten seçilir. Bu teşekküller, Takdir Komisyonu Başkanı’nın yazılı talebi üzerine en geç bir ay içinde iki asıl ve iki yedek üye seçmeye mecburdurlar. Bu mecburiyet zamanında yerine getirilmezse üyeler mahallin en büyük mülkiye amiri tarafından seçilir.

- Komisyon toplantılarına mükellefin sanat veya meslek bakımından bağlı veya ilgili olduğu teşekkülden, servet takdiri işlerinde ise yalnız ticaret odasından seçilen üyeler (Arsalara ait asgarî ölçüde birim değerlerinin tespiti sırasında ticaret odasından seçilen üyelerden biri yerine ilgili mahalle veya köyün muhtarı) iştirak eder. Ticaret odası ve mesleki teşekkül bulunmayan yerlerde bunlar tarafından seçilecek üyeler, yukarıdaki esaslara göre belediyeler tarafından seçilir.

- Komisyonlar kendilerine tahsis edilen dairede, yoksa vergi dairesinde toplanır ve keyfiyet bir tutanakla tespit olunur.

Takdir komisyonlarının Görevleri

- 72’nci maddenin birinci fıkrasına göre kurulan(daimi) takdir komisyonunun görevleri şunlardır.

1. Yetkili makamlar tarafından istenilen matrah ve servet takdirlerini yapmak;

2. Vergi kanunlarında yazılı fiyat, ücret veya sair matrah ve kıymetleri takdir etmek (Bu gibi takdirler de takdir kararına bağlanır.)

Takdir komisyonu bu görevlerini yaparken takdir sebepleri bulunup bulunmadığını incelemez. Yalnız hatalı gördüğü muamelelerde, ilgili vergi dairesini yazı ile ikaz etmeye mecburdur.

- 72’nci maddenin ikinci fıkrasına göre kurulan Takdir Komisyonu: 1319 sayılı Emlak Vergisi Kanunu’nun 29’uncu maddesinin birinci fıkrasının (a) bendi uyarınca arsalar için her mahalle ve arsa sayılacak parsellenmemiş arazide her köyün cadde, sokak veya değer bakımından farklı bölgeleri (Turistik bölgelerde değer bakımından farklı olanlar ilgili valilerce tespit edilecek pafta, ada veya parsel) itibariyle asgarî ölçüde birim değer tespit etmekle görevlidir.

- 72’nci maddenin üçüncü fıkrasına göre kurulan takdir komisyonu: 1319 sayılı Emlak Vergisi Kanunu’nun 29’uncu maddesinin birinci fıkrasının (a) bendi uyarınca her il veya ilçe için arazinin cinsi (Kıraç, taban ve sulak) itibariyle asgarî ölçüde birim değer tespit etmekle görevlidir.

- (b) ve (c) fıkralarına göre yapılacak değer tespitinde, Emlak Vergisi Kanunu’nun 31’inci maddesinin ikinci fıkrasında yer alan normlardan ve bu maddeye göre hazırlanmış bulunan yönetmelik hükümleri ile gerektiğinde bilirkişiden yararlanılır

Komisyonun yetkileri

- 72’nci maddenin birinci fıkrasına göre kurulan takdir komisyonu 74 üncü maddedeki görevleri dolayısıyla bu kanunda yazılı inceleme yetkisine haizdir.

- Komisyon, servetleri, sınai hakları ve telif haklarını, imtiyazları, madenleri, mücevheratı, eski eserleri ve sanat eserlerini değerlemede bilirkişiye müracaat edebilir.

- 72’nci maddenin ikinci ve üçüncü fıkralarına göre kurulan takdir komisyonları Vergi Usul Kanunu’nun 79’uncu maddesinde yazılı yetkileri haizdir.

- İlga Tahrir komisyonları ile ilgili 79’uncu madde aşağıda olduğu gibidir.

Tahrir komisyonlarının yetkileri

1. İradı veya kıymeti tahmin edilecek binaları ve araziyi gezebilirler;

2. Mükelleflerden ve kiracılardan gayrimenkulün genel durumu, kullanış tarzı, kira veya hasılat miktarı ve tahmine yarayacak sair lüzumlu malûmatı isteyebilirler;

3. Lüzumlu gördükleri malûmatı, muhtar ve ihtiyar meclisleri, ticaret ve tarım odaları, belediyeler ve noterler gibi resmî veya yarı resmî teşekküllerle özel teşekküller ve şahıslardan isteyebilirler;

4. Fabrika, değirmen ve imalâthanelerin iratlarının takdirinde içlerinde bulunan sabit istihsal tesislerinin kıymetlerini tespit için lüzum gördükleri takdirde bilirkişiye müracaat edebilirler.

Çalışma saatleri dışında veya tatil günlerinde, bina ve arazi, bunları işgal edenlerin muvafakati olmaksızın gezilemez. Binaların gezilmesi sırasında, komisyon başkan ve üyeleri, ev halkının rahatsız edilmemesine dikkat etmeye mecburdurlar.

Takdir işleminde mükellefin beyanına bağlılık

Mükellefin evvelce beyan ettiği bir matraha ait olan takdir işlerinde, takdir olunan matrah mükellefin beyanından düşük olamaz.

Takdir kararı ve tevdii

- Takdir Komisyonu’nca belli edilen matrah veya matrah kısmı takdir kararına bağlanır. Takdir kararı komisyon başkanı ve komisyon üyelerince imzalanır ve takdir kararları komisyonca imza karşılığı ilgili vergi dairesine tevdi(teslim) edilir. Tevdi edilen takdir kararında takdirin dayanağı da açıklanır.

- Komisyonca re’sen takdir olunan matrah mükellef tarafından bildirilen matrahtan fazla değilse re’sen vergi tarh edilmez; fazla ise sadece aradaki fark üzerinden vergi tarh olunur.

Yukarıda açıkladığımız takdir komisyonlarının üyelerinin kompozisyonuna bakıldığında, vergi idaresinden veya belediyelerden gelen üyeler yanında mükelleflerin temsilcileri olarak nitelenebilecek meslek odalarından gelen üyelerin bulunması demokratik bir görünün vermektedir. Ayrıca komisyonlar idari hiyerarşik yapının içinde yer almazlar. Vesayet denetimi söz konusu değildir.

Komisyon başkanı ve üyeler mükellef ve idareden etkilenmeden kendi araştırma ve değerlendirmelerine göre karar verirler. Takdir işlemlerinin niteliği nedeniyle komisyonların yarı bağımsız olması gerekir.

Dijitalleşme ve internet alanındaki büyük gelişmeler araştırma ve bilgiye ulaşmayı kolaylaştırmıştır.

Komisyonların dayanağı güçlü kararlar alması günümüzde daha mümkün hale gelmiştir.